III
Асп — зотӣ, ароба — қӯқандӣ,
Кордида аробакаш машҳур
Дар таги пои асп мехобид
Роҳи Кулоб — кӯҳсори дур.
Ҳеч кас аз Ҳасан намепурсид,
Ки чаро дар сафар шитоб кунӣ,
Дар куҷо хоб рафтаву хезӣ,
Аз чӣ бар ҷони худ азоб кунӣ.
ӯ намегуфт, ки раҳам сахт аст,
Дар куҷо сою дар куҷо рӯд аст,
Дар куҷо кӯҳу тал дучор ояд,
Дар куҷо роҳи тахт мавҷуд аст.
Дар сари худ Ҳасан ғуруре дошт,
Ки раҳи нобалад ба ӯ ҳеҷ аст,
Гарчи манзил ҳанӯз нопайдост
Гарчи кораш ҳанӯз сарпеч аст.
Соли аввал агарчи роҳи нав
Ба Ҳасан роҳи беазоб намуд,
Рафта-рафта вале раҳи Кӯлоб
Аспи ҷавмастро хароб намуд.
Дар раҳи сахти кӯҳсори дур
Чорпаҳлу йигит шалпар шуд,
Аз равуой аспи таърифӣ
Наълафсурда, ланг, лоғар шуд.
Гоҳ дар нисфи кӯҳ дармемонд
Бо самандаш,
гаҳе дар обу гил,
Гоҳ мехуфт дар сари роҳе
Нарасида ба ҳеҷ як манзил.
Рӯз то рӯз бо риёзати роҳ
Ҳасани сарбаланд сархам шуд,
Лофи бемавриди аробакашӣ
Дар забони Ҳасан дигар кам шуд.
Дар раҳи худ аробакаш медид
Кӯҳсори баландқоматро,
Рудҳои ба кӯҳ ларзафикан
Пиряхҳои бошаҳоматро.
Мешунид аз сари баландиҳо
Савти мурғони дилкушо дараро,
Аз камарҳои марғзори кӯҳ
Задани обҳои шаршараро.
Дар фазо абрпораҳои сафед
Сояандози кӯҳҳо буданд,
Осмону замини кӯҳистон
Чун баҳорони пурсафо буданд.
Дами мурғакравии майсаи кӯҳ
Мавҷи дарё ба ёд меомад,
Дам ба дам аз гузаштани оҳу
Хабари бомдод меомад.
Ин ҳамон кӯҳсори дерин аст,
Ки дар он марг ҳукмфармо буд,
Пайраҳа овринги танги он
Душмани ҷони мардуми мо буд.
Дар бағалҳои кӯҳ халқи мо
Зиндагӣ кард мисли зиндонӣ,
Ба ҷаҳон дӯхт дидаҳояшро
Бо дили пурумед пинҳонӣ.
Гоҳ монанди оташе афрӯхт,
Ба хурӯҷ омаду қиём намуд,
Тан ба мурдан надода чандин аср
Ҳастии хешро давом намуд.
Осмону замини кӯҳистон
Ҳама акнун дар ихтиёри ваянд,
Самолёту машинаҳо шабу рӯз
Мушкилосонкунанда ёри ваянд.
Гоҳ аз осмони нилуфар
Мисли паррандаҳо фуруд ояд,
Гоҳ аз пойтахти кишвари худ
Дар машина савор зуд ояд.
Ҳамраҳи ӯ ба кӯҳсори дур
Даста-даста газет, китоб омад,
Маданият ба кунҷҳои дара
Шӯълаафкан чу офтоб омад.
Дафъаи аввалин ба кӯҳистон
Ҳасан омад, — ароба пайдо шуд,
Бар ҷавонони шӯх “дучарха”
Боиси хандаю тамошо шуд.
Аз барои ароба тангӣ кард
Дараи кӯҳсори камводӣ,
Асп мегуфт, ки маро андоз
Ба раҳи дашт, то кунам шодӣ.
Тарки Кӯлоб кардаву гардонд
Ҷилави аспро Ҳасан ба Ҷануб,
Ёди дарёи Панҷро мекард —
Ёди саҳрои хурраму марғуб,
То кунад бо насими форами Панҷ,
Нафаси аспи хастаро озод,
Чархҳои ароба то гарданд
Бе халал дар раҳи замини кушод.
Лаб-лаби Панҷ то кашонад он
Мунтазам борҳои гуногун,
Шаъни худ, шӯҳрати саманди худ
То кунад барқарор рӯзафзун.
Сӯи Фархор, сӯи Вахш равад
Мисли ҳоҷатбарор марди нек,
Бештар бо аробааш гардад
Аз дилу ҷон ба кори халқ шарик.
Дар деҳоти фарохи ин водӣ
Кор аз мӯи сар зиёдтар аст.
Аспи он бо ароба дар ин ҷо
Лозим асту ҳанӯз коргар аст.
Халқ машғул дар каналкобист,
Дар ғами обшор кардани кишт,
Ҳамаи совхозу колхозҳо
Аз паи бештар намудани кишт.
Ҳар куҷо сохтмони мактаби нав,
Ҳар куҷо молхонаандозӣ,
Ҳар куҷо саф ба саф баланд шаванд
Хонаҳои нишасти колхозӣ.
Ба қафояш нигоҳ нокарда
Роҳҳоро аробакаш тай кард,
Ба ҷануб аз шимолу аз машриқ
Ранҷ бурда аробаро ҳай кард.
Кӯҳҳо дар қафои сар монданд,
Соҳили рӯди Панҷ пеш омад.
Сарҳади давлати Советиро
Дида сайёҳи мо ба хеш омад.
Дар “Сарои Камар” таваққуф кард
Кӯчае диду хурд бозоре,
Дид дар пешгоҳи ин бозор
Сафи дӯкончаҳои бисёре.
Мӯйлаб зард ордҷаллобе
Ба Ҳасан борҳо назора намуд,
Сонӣ онро вай аз таги каппон
Бо сарангушти худ ишора намуд.
Ҳасан омад ба пеш сархорон,
Гуфт ҷаллоб, ки: “зи хонаи ман
Каш ба бозор ордҳои маро.
Қимати як ман орд шуд даҳ ман!
Зудтар меравем, ки имрӯз
Орд камчину ордхар бисёр.
Ҳа нагуфта ба ҷеби ман ояд,
Дахлу харҷи тамоми ин бозор”.
Соли сӣ, сию як барои Ватан
Солҳои пур аз хатар буданд,
Душманон ошкору пинҳонӣ
Аз паи зарбаю зарар буданд.
Тӯдаи муфтхор — ҷаллобон,
Ғаллаю донаро ниҳон карданд,
Қаҳатиро намуда олати хеш,
Ҷанг бо давлати ҷавон карданд.
Ба чунин судхори ин бозор
Ҳасани ломакон қарорӣ шуд.
Ордро бор карда болояш
Худи ҷаллоб ҳам саворӣ шуд.
Дузди бозор дар ароба савор
Зери лаб мешумурд суду зиён,
Сӯзад имрӯз ин хиёнаткор
Боз якчанд хонаи деҳқон.
— Писарам, айб нест пурсидан,
Аз куҷо омадӣ, куҷост сафар?
— Аз Ҳисор омадам — ҷавоб гирифт
Ҳилагар, кунҷков савдогар.
— Ба гумонам, ки дар Ҳисор писар
Кори ту онқадар ривоҷ наёфт...
Дод аз дасти ин замонаи шум,
Бахт аз мою ту кунун рӯ тофт.
Дар ҳама ҷо ба гӯши кас як хел
Мерасад, — дӯстам, — садои хурӯс.
Фикри ояндаро намо минбаъд,
Ба гузашта махур ту ҳеҷ афсӯс!
Мешудӣ гар асо ба дасти ягон
Марди хуби савобҷӯй чу ман,
Ба худо, ки насибаат мегашт
Шоҳворона зиндагӣ кардан.
Мана дарё... дар он канори он,
Расму оини зиндагӣ дигар аст.
Бой-бою гадо-гадо монда,
Шоҳ чун сояи худо ба сар аст.
Хостам пурсамат дар омади гап,
Метавонӣ шино кунӣ ин рӯд?...
Аз ғазаб шуд сиёҳ рӯи Ҳасан,
Ларза бигрифт, печ зад бар худ.
Ғами дирӯзаро ба ёд овард,
Падару модари ситамкашро.
Ситаму ҷабри бои қишлоқу
Дуди оҳи дили пуроташро.
Давраи нав агар намеомад,
На ароба, на асп дошт Ҳасан,
Дар ғуломию бандагӣ мемурд,
Мурдаи камбағал надошт кафан.
Ҳасани мо аробаи худро
Аз алам саҳнаи мубориза сохт,
Бойро бо ду даст боло кард,
Бо ҳама қувва бар замин андохт.
Дар ароба ҷуволи орд намонд,
Ҳамаро ӯ ба хоки раҳ афканд.
Пуштро карда бар “Сарои Камар”
Ба раҳи дигаре нигоҳ афканд.
* * *
Бо ароба, — дучархаи кӯҳна
Мегузашт, аз миёни тафсончӯл,
Бо сари хам ба рӯи асп мудом
Буд бо фикри хештан машғул.
Роҳи қишлоқу шаҳрҳои Вахш
Сер шуд аз таронаҳои Ҳасан,
Менишастанд баччаҳо дар роҳ
Ба тамошои рафтуои Ҳасан.
Ҳар саҳар пеш аз садои хурӯс
Занги аспи ароба меомад.
Қад-қади кӯчабоғҳои деҳот
Ҳасани босалоба меомад.
Дар миёни машинаҳои зиёд
Рафтуои ароба буд аҷиб,
Менамуданд баччаҳои шӯх
Дар сари раҳ аробаро таъқиб.
Ба қафои ароба часпида
Раҳравон мешуданд овезон,
Медавиданд тӯда-тӯда шуда
Пеш-пеши ароба хандакунон.
Ҳасан аз кори баччагон баъзан
Пурғазаб гашта сахт меранҷид,
Худ ба худ гоҳ завқҳо карда
Мисли кӯдак баланд механдид.
Кайф мекард, ки дар атрофаш
Қад-қади роҳ боғу майдонанд,
Сари ангурҳо чу марворид
Дар таги баргҳо авезонанд.
Баргҳои дарахтҳои тут
Нахи абрешимин нисор кунанд,
Давлати колхозчӣ-деҳқонро
Яке бар даҳ дусад ҳазор кунанд.
Дар бригадаҳои колхозӣ,
Дар заминҳои беканорҳудуд
Пахтаи нахдарози ин водӣ
Кӯҳ-кӯҳу ғарам-ғарам пур буд.
Ҳасан ин сарвати фаровонро
Як-як аз пеши чашм мегузаронд,
Сӯи қишлоқҳои хушманзар
Чархҳои аробаро меронд.
Омад овоз аз қафои сараш:
— Ист як дам,
аробакаш, машитоб!
Пурсам аз ту гапи муҳиммеро,
Мондам аз пой аз барои савоб.
Дошт як сумкаи калон дар кифт
Мардаки хаткашони колхозӣ.
Хатрасонӣ барои почталион
Нест як кори шӯхию бозӣ.
Медавид аз пагоҳ, то бегоҳ
Бо хату бо газет ба ҳар дару кӯй,
Мекунад одамони гумшударо
Гашта-гашта суроғ, пурсуҷӯй.
— Ту магар нестӣ Ҳасан? — Ҳа ман
Марҳамат кун, ба ман чӣ гап дорӣ?
— Ба ту аз шаҳр нома омадааст,
Кардамат ҷустуҷӯи бисёре.
На макони муайяне дорӣ,
На қароре ту дар ягон манзил,
Ман ба як деҳ равам, ту бар дигар,
Сад мазаммат намудамат дар дил.
Дидам ин, ки аробаи шалақе
Хӯрда алвонҷ меравад лиқ-лиқ
Гуфтам: “албатта ин туӣ, чунки
Кист ҷуз ту аробаро ошиқ”.
Ҳасан аз хат, кинояи хаткаш
Сурх шуд, даргирифт мисли алав
Гуфт: — Бас кун!
Кӣ хат фиристодаст!
Дар даруни хат аст чӣ гапи нав?
— Нома аз духтаре, Садаф номе,
Гир онро ба ҳар ду чашмат мол
Шукр кун, шукр — ношукур банда!
Макун ин қадр дур фикру хаёл.
Раҳравон буд фикру зикри Ҳасан
Ҳам ба мазмуни нома, ҳам ба Садаф,
Сар намедод чун васиқаи умр
Номаи ёри хешро аз каф.
Ҳиҷҷа мекард ҳарфҳояшро
Матни онро вале намефаҳмид,
Бе тараҳҳум ба камсаводии худ
Таъна мекарду сахт меранҷид.
Ба кӣ хонондаву чӣ сон пурсад
Ки чӣ гуфтаст ёри ӯ дар хат,
Балки дар номааш ба ҷои салом
Ишқро мекунад Садаф лаънат.
Ба Садафмоҳ, узрхоҳона
Ҳар чӣ бошад, ҷавоб хоҳад дод,
Аз раҳи мардию вафодорӣ
Мекунад ёри қадрдонро ёд.
Аз паи ҳам ду “М-ка”-и хушранг
Рӯ ба рӯ омаданд дар ин вақт
Дар яке менишаст болида
Шармолуд — келини хушбахт.
Духтарони дигар ба паҳлуяш
Шодмон “ёр-ёр” мегуфтанд,
Ба арӯсон ҳамешагӣ бодо
Толеу бахт ёр-мегуфтанд.
Бе танаффус машина сигнал дод,
То барорад аробаро ба канор,
Пешпо хӯрд асп тӯрида
Сарнагун пас фитод дар ҷӯбор.
Сӯхт бисёр аз ин димоғи Ҳасан,
Аспро дод аз ғазаб дашном
Гуфт: — Коҳу ҷаве,
rи медиҳамат,
Ба ту гардад ҳазор бор ҳаром!...
Гуфт: — Ҳар як арӯси инвақта
Аз ароба кунун ҳазар дорад.
Ҳаваси бо машина рафтанро
Дар деҳу шаҳрҳо ба сар дорад.
Хулласи гап, ки обрӯи Ҳасан
Шуд мубаддал ба як пули пуччак.
То кай аспу аробаро созам
Мани гумроҳ дар ҷаҳон дастак.
Мегузаштанд дар ҳамин лаҳза
“Зис”-ҳо мисли кӯҳи силсиладор,
Мекашиданд пахтаро ба завод
Чида болои ҳам қанор-қанор.
Аз паси корвон Ҳасан дере,
Дар хаёли кадом коре шуд.
Ашк аз дидаҳои ҳайронаш
Дона-дона ба рӯш ҷорӣ шуд.
Бо Ҳасан дошт солҳои сол
Ошноӣ раиси як колхоз,
Аз раҳи дӯстӣ, шиносоӣ
Мешуд онро ҳамеша
маҳрами роз.
Рафт рӯзе Ҳасан ба пеши дӯст
То ба ӯ арзи ҳол бинмояд, —
“Паи ҳар кор маслиҳат бояд
Кори бемаслиҳат накӯ н-ояд”.
* * *
Рӯи саҳни идораи колхоз
Пур буд аз фавҷи одаму овоз.
Бо тақотуқ механик Искандар
Менамояд машинаҳоро соз.
Сару рӯ Васяи тракторчӣ
Нафтолуд ояд аз саҳро.
Дар тарозу кашанд бо навбат
Хирмани пахтаҳои аълоро.
Баччагон мисли селаи гунҷишк
Мебароянд аз дари мактаб.
Гуфтугӯ мекунад раис бо халқ,
Сифати корро намуда талаб.
Ба Ҳасан чун фитод чашми раис,
Гуфт, ки: — Пеш о, машав ҳайрон!
Дӯсташро Ҳасан намуд оғӯш,
— Омадам, гуфт пеши ту меҳмон.
Марҳамат кун, биё, ки омаданат,
Ҷӯраҷон, айни муддаои мост,
Дӯст болои дида, нури чашм
Сафарат аз куҷост то ба куҷост?
— Сафарамро мапурс, агар гӯям,
То саҳаргаҳ намешавад охир,
Дуксиёҳию нобарориҳо
Ҳама аз қисматанд, аз тақдир.
Дӯстам, ту раиси колхозӣ,
Шукр, колхози бой дорӣ ту,
Миллионерӣ ту, миллионерӣ ту,
Дасти мушкилкушой дорӣ ту.
Хостам аз ту маслиҳат пурсам:
Пешрав нест кори ман ҳаргиз,
Ҳар куҷо ки равам, намебинам
Ҷуз уқубат, азоб дигар чиз.
— Ба азобат худат гунаҳкорӣ!
Гар нагарданд ҷӯйҳо дарё,
Дар дили дашт мешаванд адо
Мисли ҷӯй аст одами танҳо!
Бахту давлат ба дастҷамъии мост,
Ту нафаҳмидаӣ ҳанӯз инро,
Аз қафои ароба мегардӣ
Ҷустуҷӯ карда кайфи деринро.
— Қасд кардам, ки баъд аз ин бояд
Бо ту бошам, машинарон бошам,
То ту бинӣ,
ки ман дар андак вақт
Дар сафи пеши шофирон бошам.
Зери лаб ханда карду гуфт раис:
— Ман ба фикри ту розиам сад бор,
Лекин аввал машинаро омӯз,
Илми ин касбро ба дастат ор.
Аз ароба машинаро кун фарқ,
Техника андакест мушкилтар.
Майл дорӣ агар ба касби нав,
Корро рафта сар намо аз сар.
Гар ба ин маслиҳат ту не гӯӣ,
Гир бар зимма хизмати колхоз.
Вохӯрад кори хоксорона
Нанамоӣ ба шарти он ки ноз.
Асп хоҳӣ ту, асп ҳам дорем, —
Лақайаспи зотӣ ҳам бисёр
Гар ту хоҳӣ аробакаш монӣ,
Хоҷагиро ароба ҳам даркор.
Тоқиашро ба сар ниҳода Ҳасан
Хест аз ҷову по ниҳод хамӯш,
Рафт андешаманд сӯи сарой
Гардани аспро намуд оғӯш.
Гуфт: — Эй аспи ман,
саманди ман,
Дӯсти бегумони ман ҳастӣ,
Солҳои дароз аз хурдӣ
Мисли ҷон дар амони ман ҳастӣ.
Ҳарду дидем гармию сардӣ,
Рӯзҳои азобу роҳатро,
Ҳарду гаштем гар дучори хатар
Пеша кардем сабру тоқатро.
Бесару нӯг роҳи кишвари мо
Хӯрда аз рафтуои мо гардид,
Бағали кӯҳсори мулки Ҳисор
Манзили нақши пои мо гардид.
Монда ҳарду ба зери обу арақ
Мегузаштем чӯли бирёнро,
То саҳаргаҳ гусел мекардем
Шӯълаи моҳтоби тобонро.
Шаба шаб, рӯза рӯз ногуфта
Ҳар ду машҳур боркаш будем,
Дар сари корвон ба каф байрақ
Ҳарду як ҷо қаторкаш будем.
Хишту чӯби кашондаи моро
Сарфи шаҳри азизи мо карданд,
Намаку чою нону шаккарро
Дастгири гуруснаҳо карданд.
Ҳама донанд, ки дар он айём
Бори республика ба дӯшат буд,
Чунки дар солҳои қашшоқӣ
Давраи ҷӯшишу хурӯшат буд.
Давлати одамони имрӯза
Дар вагонҳо дигар намеғунҷад,
Ту кунун дар кашондани ин бор
Дасткӯтоҳию надорӣ ҳад.
Дар чарогоҳҳои колхозӣ
Дӯстам, рафта сайру бозӣ кун,
Бо ягон кори хоксорона
Назди мардум забондарозӣ кун.
Метавонӣ, ки дар миёни гала
Пираспи баландсар бошӣ.
Монда ному нишонае аз худ
Рахши навзодро падар бошӣ.
Ман ҳам имшаб ҷудо шуда аз ту
Меравам аз қафои кори дигар.
Гар ба ту қадрношиносӣ шуд,
Авф кун, аз гуноҳи ман бигзар...
1 2 3 4 5
|
